Kulpak Köyü İsim Araştırması

 
Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı Türk Halk Bilimi Bilim Dalından Pınar Dönmez Fedakâr’ın Doktora tezinden

“KALPAK” VE “KULPAK”
Karakalpak adının kökeniyle ilgili “kara kalpak” veya “kara saç tutamı”
olduğuna dair görülerin ortaya atılması tarihi ve etnografik bilgilerin yanında “kalpak” ve “kulpak” kelimeleriyle de yakından ilişkilidir.
 Bu iki görüşe ait fikirlere yer vermeden önce, Karakalpak Türkçesindeki “kara”, “kalpak” ve “kulpak” kelimelerinin anlamlarına ve e anlamlı kelimelere değinmek gerekmektedir.
    Karakalpakların “kara” sıfatıyla adlandırılmaları; “yas” ve “matem” tutma
sırasında siyah başlıklar giymeleri geleneğiyle ilişkilendirilmektedir.
    Karakalpakların “kara” sıfatıyla adlandırılmasıyla ilgili bir görüşe göre, Karakalpaklar savaşta yitirilen kardeşleri için yas tutmaları sırasında siyah başlıklar giymeleri nedeniyle “Karakalpak” adını almışlardır. (Karakalpaklar Tarihi İnceleme). 
    Karakalpakların “kara” sıfatıyla adlandırılmasının nedenini
açıklayan bir diğer görüşe göre de Karakalpak adı, muhtemelen Moğol saldırısı sonucu idil kıyılarına göç etmek zorunda kalan Karakalpakların vatanlarını kaybetme üzüntüsünün işareti olarak siyah renkli başlıklar giymeleriyle ilişkilidir. (Davlen Aytmuratov-Türk Etnonimi). 
    Karakalpak adında yer alan “kalpak” kelimesi “Çoğunlukla yazları giyilen baş giyimi” anlamına gelmektedir. Kalpak kelimesi ile ses benzerliğine sahip olan “kulpak” kelimesi “Kız ve erkek çocukların başında bırakılan bir tutam saç.” Anlamına gelmektedir.  “Aydar” ve “burım” kelimeleri ise “gulpak” kelimesiyle eş anlamlıdır. “Aydar” kelimesi “küçük çocukların başının üstünde bırakılan bir tutam saç” (Karakalpak Dilinin izahlı Sözlüğü). 
“burım” kelimesi ise “kızların saçlarının parça parça örülmesi, örülmüş saç”
anlamındadır. “Kalpak” ve “kulpak” kelimeleri arasındaki ses benzerliği yanında, hem başlığın hem de saç tutamının başta bulunan bir tür işaret olması nedeniyle, iki kelimenin anlam benzerliğine ya da benzer işlevlere sahip olmasından bahsedilebilir.
    Karakalpak adının kökeninin “kalpak” ve “kulpak” kelimeleri olduğuna dair iki ayrı görüş olduğundan daha önce söz etmiştik. Bu iki görüşten ilki, kelimenin kökeninin “kara saç” veya “kara melik” anlamındaki “kara gulpak” olduğu yönündedir. gulpak, tam olarak bir tür işaret olması amacıyla küçük erkek çocukların başlarında bırakılan bir tutam saç anlamına gelmektedir. Karakalpak Türkleri arasında çocukların başlarının tepesinde bir tutam saç bırakılarak tıraş edilmesi geleneği vardır. (Melik’in olu Razı-hak, Gençken gulpağı varmış, Başına Karakalpak giymiş, Bu nedenle “Kalpak” olmuş.)
    Karakalpak Türklerinin milli sembolü haline gelen “Kırk Kız Destanı”nda Gülayım adlı Karakalpak kızın vatanını savunmak için yanındaki kırk kız ile verdiği mücadele ve kazandığı zaferler anlatılmaktadır. Türk anlatmalarında kadın kahramanların maceralarına yer veren anlatmalar bulunmakla birlikte, kadın kahramanlar sıklıkla yardımcı karakterler konumundadır. Kırk Kız destanı ise, destan geleneği içinde kahramanın kadın olduğu nadir anlatmalardandır.
    NOT: Bu yazı  Kulpak Köyümüzün isminin nereden geldiğine bir katkı sunması amacıyla yapılmış  bir araştırmadır. Ola ki Kulpak Köyümüz hakkında bilimsel  ve tarihi araştırma yapacak araştırmacılara ışık tutması amacıyla Saygı ile arz ederim.
Derleyen Nezir Ötegen